100jaarheader

100 jaar Schimmelplein

Geschiedenis Schimmelplein
en Nieuw Engeland

Fototentoonstelling 2019

In 2019 gaan we een fototentoonstelling maken in de wijk, met 50 oude foto’s. Ze worden geprint op karton op A3 formaat. Het idee is om ze voor de ramen te zetten op de plekken waar de foto’s zijn gemaakt.

Op de site schimmelplein.nl plaatsen we vervolgens een wandelroute langs alle foto’s, en zo hebben we een mooie tentoonstelling die de geschiedenis met het heden verbindt.

Tussen spoor en pastoor

De Utrechtse wijk Nieuw Engeland bestaat 100 jaar. ‘Tussen spoor en pastoor’ beschrijft de geschiedenis van de wijk rondom het H.J. Schimmelplein. Met prachtige foto’s.

In dit boekje beschrijft Eddy Habben Jansen de geschiedenis van Nieuw Engeland. Het is een verhaal over hoe een weiland een woonwijk werd en hoe bewoners het heft in handen namen om hun wijk leefbaar te houden.

Op 13 december 1911 worden in het bevolkingsregister de eerste bewoners van de Utrechtse wijk Nieuw Engeland geregistreerd. Het zijn spoorwegmedewerkers en militairen, maar ook een kleermaker, een elektriciën, een ‘reiziger in sigaren’ en een handelaar.

Nieuw Engeland is een van de eerste nieuwbouwwijken ten westen van de stad, langs de spoorlijn richting Gouda. Er wonen aanvankelijk veel katholieken. De enorme kerk aan het Schimmelplein symboliseerde de sterke Roomse oriëntatie.

Maar er kwamen ook socialisten samen in Nieuw Engeland, ‘gastarbeiders’ vonden er onderdak en later veroverden studenten en creatievelingen de wijk.

Het boekje kost € 10,- 
Bekijk hier het inkijkexemplaar.

Koop dit boekje bij de winkeliers in Nieuw Engeland, dan betaal je geen verzendkosten.

Waar is het te koop?
Koffie & Ik, Vleutenseweg 169
Bakkerij Neplenbroek, Hasebroekstraat 1

Je kunt het ook aan huis kopen bij:
Donald Suidman, H.J. Schimmelplein 38

Of bestellen via BigBusinessPublishers (+ € 1,95 verzendkosten)

Geschiedenis Schimmelplein en Nieuw Engeland

Wie nu rond het Schimmelplein kuiert, kan zich niet voorstellen dat vroeger op dezelfde plaats koeien graasden en de paarden van een rijke freule heen en weer galoppeerden. Toch was het zo. Rond 1900 lag tussen de Vleutenseweg en de spoorlijn alleen maar weiland. Dick de Wissel is geboren en getogen in Nieuw Engeland, en was jarenlang directeur van de Villa Novaschool. In 1996 bestond het Schimmelplein tachtig jaar. Ter gelegenheid daarvan schreef hij een mooie artikel in Nieuw Engeland Nieuws over de geschiedenis van onze wijk. Het ging over een rijke dame, natte voeten en de Schimmelplein Korfbal Vereniging.

Het Schimmelplein is altijd van de jeugd geweest. De Vleutenseweg stelde toen niet veel voor: een smal weggetje langs een smalle wetering, de Vleutense Vaart. Over dat water, met hier en daar sluisjes, vervoerden de tuinders uit Vleuten hun groenten naar de markten in de binnenstad. De gemeente kocht de weilanden van een rijke adellijke dame. Zij bepaalde dat op deze grond volks- en middenstandswoningen moesten worden gebouwd, met uitzondering van het huidige Schimmelplein. Dat stuk weiland met zijn boerenslootjes moest onbebouwd blijven en ten goede komen aan de jeugd van Nieuw Engeland. De straten en bouwlocaties werden opgehoogd en bouwrijp gemaakt. Zo niet het Schimmelplein. Alleen de sloten werden gedempt en aan de noordzijde werd een rij kastanjebomen geplant. De jeugd speelde dus in hetzelfde gras waar even daarvoor nog koeien graasden. Het plein, of beter gezegd het weiland, lag dus laag. Delen van het Schimmelplein lagen ‘s winters onder water. Na een nachtje vorst gingen de jongens die rubber laarzen hadden dan ‘scholletje trappen’. Wie niet snel genoeg was, kreeg ‘een natte’ en moest thuis zijn kousen voor de kachel op het droogrekje hangen. Ik heb mijn laarzen heel wat keren moeten leeggieten. 

‘s Zomers viel er op het plein weinig te beleven. Als het veld niet te modderig was, kregen de schoolkinderen van de Villa Nova buiten gym. Slagbal was ook toen al favoriet. Het grasland werd ieder jaar kaler en harder. Dat kwam door de voetballers. Die maakten op wisselende plaatsen hun doelen met stokken in de grond. Was de plek door de keeper kaal gedoken, dan werd op een vers, groen plekje een doel gemaakt. Oorlog Wie geen zin had in voetballen, kon zich uitleven in de kastanjebomen. In de herfst werden de kastanjes uit de bomen  gemikt en sommige kinderen verwerkten de gladde kastanjes in reusachtige paardentomen. Bij gebrek aan paarden was er altijd wel een jonger broertje dat als paard fungeerde en over het plein moest hollen. De mooie kastanjes zijn in de oorlogswinter door omwonenden omgezaagd. Wekenlang hakten vaders en grote zonen stukken van de bomen. Het gezin had dan weer een paar dagen hout voor het potkacheltje.

In de jaren na de oorlog was het Schimmelplein ook een sportterrein. Korfbal was een geliefde sport van de zonen en dochters van de familie van de Griend, die woonden aan het Schimmelplein. Zij waren de oprichters van de SKV, en op ons plein werden heuse competitiewedstrijden gespeeld. Materiaalberging en kleedlokaal? Het schuurtje van de familie Van de Griend! In de jaren vijftig werd het plein pas echt een plein. De bestrating deed haar intrede en zo ontstond een fantasieloze, kale ruimte. 
Slechts een hoekje aan de kant van de Van Lennepstraat was speciaal voor de jonge kinderen ingericht met een bielzen doolhofje, een pierebad en enkele klim- en klauterrekken. Door vernielzucht (ja, ook toen al) en verwaarlozing door de gemeente functioneerde dit stukje plein al gauw niet meer naar behoren. 

Ongeveer twintig jaar later werd het plein weer grondig aangepakt. Bewoners kregen inspraak en een aantal wilde er een groene oase, een kijkplein, van maken. Vooral de Villa Novaschool verzette zich daar tegen. Het plein is de speelplaats van de school. Bij mooi weer wordt er gym gegeven. Het resultaat van de besprekingen was een redelijke verdeling van verharde en niet verharde gedeelten. Sommige delen werden opgehoogd. Daarbij is puin gebruikt van het oude kasteel Vredenburg, dat vrijkwam bij de aanleg van de parkeergarage onder het Muziekcentrum. Na hevige regen spoelde grond weg. Schoolkinderen stapten trots de school binnen met potscherven, munten en sten en pijpekoppen. De jongste broer van John van Loen heeft nog een Spaanse duit gevonden. Voor de school en de moeders, was het minder prettig dat voor de grasveldjes graszoden op compost werden gebruikt. Tot 1996 brachten de kinderen deze vettige, zwarte grond tussen het profiel van hun zolen naar binnen, tot groot ongenoegen van de leerkrachten en schoonmaaksters.

Dankzij de inspanningen van de actieve beheergroep Schimmelplein viel de keuze op het plein bij de besteding van herinrichtingsgeld van het rijk. De goede samenwerking tussen buurtbewoners, school en wijkinstellingen is ook landelijk opgemerkt. RTL 4, Veronica en Libelle besteedden aandacht aan ons plein. Het Julianafonds subsidieert enkele activiteiten van de beheergroep. De school is uiterst tevreden over de herinrichting. Duidelijk is te zien dat school en plein door dezelfde architect, Michael van Leeuwen, zijn ontworpen. Hopelijk heeft dit vernieuwde plein een positieve uitstraling naar heel Nieuw Engeland.

Dick de Wissel

Waar komt de naam Nieuw Engeland vandaan?

Buurtbewoner Donald Suidman wilde antwoord op de vraag: ‘Waar komt de naam Nieuw Engeland toch vandaan?’. In Nieuw Engeland Nieuws van 1996 deed hij verslag van zijn speurtocht.

“U wilt toch niet weten waar de naam Nieuw Engeland vandaan komt, he?”, zegt de archivaris van de gemeentelijke archiefdienst. “Toch wel”, zeggen we. De archivaris zucht. Er is ons al iemand voor geweest, zegt hij. Dagen bezig geweest, maar niks gevonden. “Als u het echt wilt weten, moet u de raadsstukken van de gemeente erop na- vlooien. Dat kost veel tijd. En het is de vraag of het iets oplevert.” We kunnen dus beter op zoek gaan naar een gepensioneerde buurtbewoner, iemand die daar zin in heeft?”, vragen we. “Dat zou ik maar doen”, zegt de archivaris. Het feest van 21 september is niet alleen bedoeld om de twee vernieuwde pleinen van Nieuw Engeland te openen. Nieuw Engeland moet op die dag definitief een plekje op de wereldkaart veroveren. Zodat iedereen weet waar het ligt. Maar wat is eigenlijk Nieuw Engeland? Wat is de geschiedenis? En waar komt die naam vandaan?
We bellen Dr. A. van Hulzen, de beroemde stads(blad)historicus, die alles weet. Maar hij heeft nog nooit iets over Nieuw Engeland geschreven. “Het is nog een hele jonge wijk”, zegt Van Hulzen. Wel weet hij nog een anekdote: Het Wolff- en Dekenplein werd vroeger door de ongeletterde bewoners verbasterd tot wollen dekenplein. Daar schieten we wat mee op. Naar de bibliotheek en het stadsarchief dan maar. Daar blijkt dat Nieuw Engeland het verdomhoekje is in de plaatselijke geschiedschrijving. Over Lombok kan je een boekenkast vullen. En zelfs over het echte verdomhoekje, de Genetsetstraat en omgeving, valt nog heel wat terug te vinden. Na een dag hebben we de volgende onsamenhangende weetjes op een rij: – Het gebied waarin de wijk staat, heet sinds eeuwen Buiten Catharijne. Het weiland waar nu het Verdomhoekje staat, en misschien ook wel het gebied van Nieuw Engeland, werd ook wel Papenweide en Papaverveld genoemd.
In de zeventiende eeuw stonden al enkele huizen in dit gebied. De architect Moreelse maakte in 1664 plannen voor een grootschalige uitbreiding van de stad in westelijke richting. Daar is niets van terecht gekomen.
– Lombok en het Verdomhoekje zijn vanaf 1876 gebouwd. Het Verdomhoekje bestond uit vijf straten: Tromstraat, Kolfstraat, Kruitstraat, Leerstraat en Riemstraat. Eind jaren zeventig werden die straten gesloopt, net als de Artilleriestraat, die plaats maakte voor het Westplein.
– Tussen 1912 en 1919 werd Nieuw Engeland gebouwd, tot aan de Busken Huetstraat. In het begin van de jaren twintig bouwde de R.K. bouwvereniging St. Augustinus aan het Bosboom Toussaint- plein twintig woningen, een kerk en een school.
– In 1917 werd aan de M.P. Lindostraat de openbare Herbart- school geopend. Van de school werd in 1929 een ansichtkaart gemaakt, door de fotograaf H. Kleef, die woonde op de Bilderdijkstraat 32.
– De Vleutensweg was een smalle weg langs een watertje, de Vleutense Wetering. Aan het begin van de wetering, vlakbij de huidige Daalsetunnel, stond een molen, ‘De Kat’. Deze molen werd in 1746 gebouwd, brandde in 1877 af en werd in 1909 afgebroken. De Vleutensewetering werd in twee fasen gedempt, in 1928 en 1935.
– Het verhaal gaat dat de architect van de wijk bezeten was van Engeland. Zou de naam daar vandaan komen? De naam Engeland komt in Gelderland voor als een benaming voor weiland (enk of es). Is dat het? Of is het een verbastering van eng (smal) land? En waar ligt de grens tussen Nieuw Engeland en Majella? We fietsen naar Wijkbureau West om het te vragen aan Han Bleijs. “Geen idee”, zegt hij. “Ik hou altijd maar de Hasebroekstraat aan.” Dat doen wij dus ook maar.

Donald Suidman